Hicret’in 9. senesinde, İslam nuru bütün haşmetiyle Arabistan Yarıma­dası’nı kucaklamıştı. Hz. Re­sû­lul­lah’ın elinde artık birçok maddî imkân vardı. İslam devletinin serveti çoğalmış, Müslümanların maddî durumları oldukça düzelmişti.

Her türlü imkâna kavuşmuş olmasına rağmen, Hz. Re­sû­lul­lah sâde haya­tın­dan ayrılmıyor, mütevazı yaşayışına devam ediyor, lüks ve debdebeye ilti­fat etmiyordu.

Fakat Ezvac-ı Tâhirat, kadınlığın fıtratında bulunan ziy­net ve dünya malına karşı meyli saikiyle dünyanın refah ve bolluğundan, giyim kuşam ve ziynetin­den, bol nimetler içinde yaşamaktan nasip­le­rini almak istiyorlardı. Bunun için de zaman zaman Pey­gam­be­ri­mizin etrafında toplanarak, “Bizler de başka ka­dınların istedikleri ziynetleri isteriz!” derlerdi; sonra da her biri birtakım arzu­larda bulunurdu.

Fakat Peygamber Efendimiz, kendisi sâde yaşadığı gibi hanımlarının da sâ­de bir hayat sürmelerini ve buna râzı olmalarını arzu ediyordu. Bunun için de isteklerine müspet cevap vermiyordu. Ayrıca Ezvac-ı Tâhirat’ın bu tarz is­tek­lerde bulunmasından da mübarek gönülleri rahatsızlık duyuyordu.

Efendimizin mûtad bir âdeti vardı: Her ikindi namazından sonra hanımla­rı­nı dolaşır, onların hal hatırlarını sorar, ihtiyaçlarını tespit ederdi. Akşam da sı­ra hangi hanımında ise, o hanımın odasında diğer bütün hanımları da topla­nır, sohbet ederlerdi. Sonra da herkes kendi hücresine çekilirdi.

Bu mûtad ziyaretlerinde Ezvac-ı Tâhirat’ın her biri, yanlarında bulunanlar­dan kendilerine ikram ederlerdi.

Günün birinde Hz. Zeyneb bint-i Cahş validemize bir tulum bal hediye geti­rilmişti. Hz. Zeyneb de her gelişinde Resûl-i Ekrem’e çok sevdiği bu baldan şer­bet yaparak ikramda bulunurdu. Bu sebeple o, Hz. Zeyneb’in yanında her za­mankinden fazla kalırdı.

Bu durum Hz. Âişe’nin nazarından kaçmadı. Sebebini merak etmeye baş­la­dı. Bir ara cariyesi vasıtasıyla bu fazla duruşun sebebinin ikram edilen bal şer­be­ti olduğunu öğrendi.[1]

Hz. Âişe’nin Tâlimatı

Hz. Âişe ile Hz. Zeyneb arasında nedense bir rekabet vardı; hatta bu yüz­den Pey­gam­be­ri­mizin pâk zevceleri iki gruba ayrılmışlardı. Hz. Sevde, Safiyye ve Hafsa (r. an­hünne), Hz. Âişe’nin tarafını; Ümmü Seleme ile Ümmü Habi­be, Meymûne ve Cüveyriye (r. anhünne) ise, Hz. Zeyneb bint-i Cahş’ın grubunu teşkil ediyorlardı.[2]

Resûl-i Ekrem’in, Hz. Zeyneb’in odasında fazla kalmasından müteessir olan Hz. Âişe, gayrete geldi. Taraftarı olan diğer hanımları toplayarak kendilerine şu tâlimatı verdi:

“Re­sû­lul­lah hangimizin yanına gelirse, kendisine şöyle soracağız: ‘Yâ Re­sû­lal­lah! Megâfir mi yediniz?’ Re­sû­lul­lah, ‘Hayır’ diyecektir. Biz de o zaman, ‘O halde bu koku ne?’ diye soracağız. Tabii ki o; ‘Zeyneb bana bal şerbeti içirmişti’ cevabında bulunacaktır. O zamanda biz, ‘Demek, o balın arısı urfut ağacından yayılmış, bal toplamış’ deriz.”[3]

Megâfir, “mağfur”un çoğuludur. Mağfur, fena kokulu urfut ağacının yapış­kan, tatlı, fakat fena kokulu bir zamkıdır.

Kâinatın Efendisi, bu kokudan fazlasıyla rahatsız olurdu. Hz. Âişe bunu bil­diği için bu tarz bir tâlimatta bulunmuştu.

Peygamber Efendimiz, bir gün Hz. Hafsa’nın odasına girerken, “Yâ Re­sû­lal­lah! Megâfir mi yediniz?” sorusuyla karşılaştı.

Peygamber Efendimiz, “Hayır!” dedi.

Hz. Hafsa, “O halde bu koku ne?” diye sordu.

Peygamber Efendimiz, “Zeyneb bint-i Cahş’ın evinde bal şerbeti içmiştim” buyurdu.

O zaman Hz. Hafsa, “Demek ki o balın arısı urfut ağacından yayılmış, bal toplamış” dedi.

Bunun üzerine Resûl-i Ekrem Efendimiz, “Onu bir daha içmem!” diyerek yemin etti. Sonra da, “İşte, yemin ettim! Sakın bunu (ne Âişe’ye ne de) başka bir kimseye duyurma” diye buyurdu.[4]

Böylece, Peygamber Efendimiz, sırf “hanımlarını memnun etmek ve arala­rın­daki iki hizb halinde hissolunan fıtrî kadınlık gayret ve kışkançlığının aile ni­zamı üzerine aksi tesir icrasından çekinmek maksadına mebni”[5]olarak, ken­disine helâl bir gıda olan baldan faydalanmamaya yemin etmiş olu­yor­du.[6]

Bunu, verdiği birkaç sırla[7]birlikte gizli tutmasını Hz. Haf­sa’ya sıkı sıkıya tembih eyledi. Hatta ondan bu hususta söz aldı.

Pey­gam­be­ri­mizin baldan istifade etmemeye yemin etmesi üzerine şu ayet-i kerime nâzil oldu:

“Ey Resûlüm! Allah’ın sana helâl kıldığı şeyi, kadınlarının rızasını arayarak sen ne diye kendine haram edersin? Bununla birlikte üzülme! Allah, Ga­fûr’dur, Rahîm’­dir.”[8]

Hz. Hafsa, Resûl-i Ekrem’in bu sırlarını gizlemedi; çok geçmeden, en çok an­laştıkları Hz. Âişe’ye duyurdu. Duruma bundan sonra diğer hanımları da muttali oldu.

Mahremiyetinin muhafazasını istediği vakıanın ifşa edildiğini Cenab-ı Hak, Resûlüne vahiyle bildirdi: “Hani Peygamber, kadınlarından birine gizlice bir söz söylemişti. Vakta ki kadın o sırrı (gizlemeyip) haber verdi. Allah da onu Peygambere açıkladı. Artık Peygamber, zevcesine ifşa ettiklerinin bir kısmını bildirdiyse de bir kısmını yüzüne vurmaktan sarf-ı nazar etti. Re­sû­lul­lah ka­dına ifşa ettiğini söyleyince kadın, ‘Onu sana kim haber verdi?’ diye sordu. O da, ‘Her şeyi bilen ve her şeyden haberdar olan Allah haber verdi!’ bu­yur­du.”[9]

Bunun üzerine Hz. Re­sû­lul­lah, Hz. Hafsa’ya serzenişte bulundu. Hz. Âişe ise ona arka çıktı. Hep beraber dünya hayatının ziynet ve refahı ile ilgili bazı istek ve tekliflerde bulundular.

Pey­gam­be­ri­miz hem duruma üzüldü, hem de hanımlarının birbirlerini kıs­kanmalarından fazlasıyla rahatsız oldu.

Bunun üzerine, dünya hayatının nazarındaki ehemmiyetsizliğini anlatmak, hanımlarına bir ders vermek, aynı zamanda aralarındaki kıskançlık ve çeke­memezliğe bir derece mani olabilmek düşüncesiyle ve neticede onların zâtına besledikleri muhabbet ve sadâkatlerini ölçmek maksadıyla onlardan bir ay uzak durmak üzere yemin etti;[10]bu yemininden sonra da, Meşrebe diye anı­lan çardakta tek ba­şına yatıp kalkmaya başladı.[11]

İşte, bu hadiseye “İ’lâ Hadisesi” denir. “İ’lâ”nın lügat mana­sı “mut­lak ye­min”dir; fıkıh dilinde ise, erkeğin, cinsî muamelede bulunmamak üzere hanı­mına yaklaşmamaya yemin etmesi demektir.

Ashab-ı Kiramın Telâşı

Peygamber Efendimizin Meşrebe’de yalnız başına kaldığını duyan sahabe­ler, “Hanımlarını boşamıştır” zannıyla telâşlandılar. Hz. Ömer, bu telâşını şöy­le anlatır:

“Medine’nin Avali semtinde oturuyordum. Ensardan bir komşum vardı. İkimiz birer gün arayla Re­sû­lul­lah’ı ziyaret ederdik. Ben inersem, o gün vahiy ve sâireye dair (ne duyarsam) haberini komşuma getirirdim. O indiği zaman da aynı şeyi yapardı.

“Sıra komşumda idi. Gecenin bir kısmı geçmişti. Gelerek kapıyı şiddetle çal­dı. Telâşla açtım.

“‘Ne var?’ diye sordum.

“‘Büyük bir felâket!’ dedi.

“‘Ne oldu?’ dedim, ‘Gassanîler, Medine’ye hücuma mı geç­tiler?’

“‘Hayır!’ dedi. ‘Daha fena bir şey vuku buldu. Re­sû­lul­lah, zevcelerini bo­şa­mış!’

“Bunun üzerine, sabah namazını kıldıktan sonra giyinip kuşandım ve Me­dine’ye indim. Hafsa’nın yanına vardım. Ağlı­yordu.

“Ne diye ağlıyorsun?’ dedim, ‘Ben, seni bundan (Re­sû­lul­lah’a karşılık ver­mekten, kendisinden bir şey iste­mek­ten) sakındırmamış mıydım?’

“Sonra sordum: ‘Allah Resûlü, sizleri boşadı mı?’

“‘Bilmiyorum’ dedi.

“‘Re­sû­lul­lah şimdi nerede?’ diye sordum.

“‘Şuradaki Meşrebe’de… İnzivaya çekilmiş’ dedi.

“Kalktım, Re­sû­lul­lah’ın bulunduğu yere yaklaştım. Kapıda hizmetçisi Rebah vardı.

“‘Ey Rebah!’ dedim, ‘Re­sû­lul­lah’ın yanına girmem için izin iste!’

“Rebah içeri girip çıktı; ‘Arzunuzu arz ettim. Sustu, bir şey söyle­me­di’ dedi.

“Dönüp mescide gittim. Ashab-ı kiramdan bazıları min­berin etrafında üz­gün üzgün oturuyorlardı, bazısı ise ağlıyordu. Ben de biraz oturdum. Fakat ca­nımın sıkıntısı bir türlü geçmiyordu. Re­sû­lul­lah’ın odasına tekrar yaklaştım.

“Rebah’a, ‘Ömer’in içeri girmesi için izin iste!’ dedim.

“Köle içeri girip çıktı; ‘Seni kendisine söyledim. Sustu, bir şey söylemedi’ dedi.

“Tekrar mescide döndüm. Minberin yanında bir müddet oturdum. Endişe ve üzüntümden bir türlü kurtulamıyordum.

“Yine Re­sû­lul­lah’ın bulunduğu odaya yaklaştım.

“Sesimi yükselterek, ‘Ey Rebah!’ dedim, ‘Ben, Re­sû­lul­lah’ı görmek istiyo­rum! Müsaade iste! Şayet Re­sû­lul­lah benim Hafsa lehinde tavassutta buluna­cağımı zanne­di­yor­sa, yemin olsun ki eğer Re­sû­lul­lah emrederse onun boy­nu­nu uçururum!’

“Rebah içeri girdi. Çıkınca, ‘Kendilerine söyledim. Sustu, bir şey söylemedi’ dedi.

“Bunun üzerine dönüp giderken, kölenin ikinci sesini işittim: ‘Gir, artık sa­na izin verdi!’

“İçeri girdim. Allah Resûlüne selam verdim. Hasırdan örülü bir yatak üze­rinde idi. Hasır, derisinin üzerinde izler bırakmış, çizgiler belli oluyor idi. Etra­fıma bakındım. Bir yanda bir avuç arpa, diğer yan­da asılı bir post gördüm. Gözlerim yaşardı.

“Re­sû­lul­lah, ‘Niçin ağlıyorsun?’ diye sordu.

“‘Yâ Re­sû­lal­lah! Nasıl ağlamayayım ki? Kisrâlar, Kayserler dünyanın zevkü sefasını sürerken, siz Allah’ın en sev­gili kulu olduğunuz halde bu basit şartlar içinde yaşıyorsunuz!’

“Re­sû­lul­lah, ‘Ey Hattab’ın oğlu Ömer!’ dedi. ‘Dünya nimetinin onların, ahiret saadetinin de bizim olmasına râzı değil misin?’

“Sonra, ‘Yâ Re­sû­lal­lah! Kadınlarını boşadın mı?’ diye sordum.

“Mübarek başlarını bana doğru kaldırarak, ‘Hayır!’ buyurdular.

“Bu cevap karşısında birdenbire, ‘Allahü ekber!’ dedim, ‘Bütün ashap keder içindeler. Gidip kendilerine hakikati söyleyeyim mi?’

“Re­sû­lul­lah, ‘Olur’ dedi ve yüzünden üzüntüsü dağılıncaya kadar konuştu. Nihayet şenlendi ve gülmeye başladı.

“Bunun üzerine çıkıp mescidin kapısına dikildim ve yüksek sesle bağırdım: ‘Re­sû­lul­lah, kadınlarını boşamamıştır!”[12]

Re­sû­lul­lah’ın Meşrebe’den Ayrılışı

Bir ay dolunca, Re­sû­lul­lah inzivadan çıkarak hanımlarıyla görüşmeye baş­ladı. Bu sırada şu ayet-i kerime nâzil oldu:

“Ey Nebiyy-i Zîşan! Zevcelerine de ki:

“‘Eğer, siz dünya hayatını ve ziynetini murad ederseniz, gelin ben sizin râzı olacağınız şekil üzere boşanma bedellerini vereyim de hepinizi güzellikle salı­vereyim!

“‘Ve eğer, siz Allah’ı, Resûlünü ve ahiret yurdunu mu­rad ederseniz, Allah’ı ve Resûlünü râzı etmiş olursunuz. Zira, sizden Allah’­ın rızasını dünya metaı üzerine tercih ederek ihsan edenlere, Allah büyük ecir hazırlamıştır.’”[13]

Buna göre, Resûl-i Ekrem Efendimiz, hanımlarını, dünya ve dünya ziyneti ile Allah ve Resûlünü tercihte serbest bırakmaya me­mur edilmiş oluyordu.

Ayet nâzil olduğu sırada, Efendimiz, hanımlarından Hz. Âişe’­nin yanında idi. İlk önce meseleyi ona açtı; hatta bu konuda babasına anasına danışabilece­ğini de beyan etti.

Hz. Âişe derhal cevabını verdi: “Ben, bu hususta mı anneme babama danışa­cağım? Ben, elbette ki Allah’ı, Resûlünü ve ahiret yur­du­nu tercih ediyo­rum!”[14]

Peygamber Efendimiz, bu cevaba gülümsedi.

Diğer Ezvac-ı Tâhirat da aynı şekilde Allah ve Resûlünün rızasını ve ahiret yurdunu, dünya ve ziynetine tercih et­tiler; böylece, Fah­r-i Kâinat Efendimize muhabbet ve sadâkatlerini ispatlamış oldular.